Muzyka organowa pierwszych kolegiów jezuickich w Polsce
Koncert nagrany przez wirtuoza organów Krzysztofa Urbaniaka na najstarszych w Polsce zabytkowych organach, oddanych do użytku w bazylice w Olkuszu w 1633r. Jest to prezentacja bezcennego instrumentu, dzieła Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego.
Koncert zarejestrowany w ramach projektu „Słowo i Muzyka u Jezuitów – Rok Ignacjański 2021”.
Krzysztof Urbaniak – organy, słowo o muzyce
Realizacja:
Studio Grantor
Dorota Cegielska
Krzysztof Łuciuk
Historia zachowanych do dzisiaj wielkich organów bazyliki mniejszej pw. św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu rozpoczyna się w 1611 roku, gdy gwarkowie olkuscy podpisują umowę na budowę dzieła z Hansem Hummlem, krakowskim organmistrzem pochodzącym z Norymbergi. Ujawnione archiwalia organów olkuskich potwierdzają, że powstał instrument o 6 głosów większy, niż pierwotnie zakładano. Jak pisze Hummel w jednym z listów z 1616 roku, stało się tak dlatego, że magistrat miasta Olkusza pragnął „mieć sławę” przed innymi miastami. Istotną osobą, konsultującą prace, był organista kościoła Mariackiego w Krakowie ks. Sebastian Zielonka. Dobra opinia, jaką cieszył się Hummel, sprawiła, że wkrótce pojawiły się dwa kolejne, niemal identyczne, zlecenia: przebudowa organów nad kazalnicą w kościele Mariackim w Krakowie oraz nowe dzieło w kościele św. Jakuba w Lewoczy na Słowacji.
Duża odległość między wspomnianymi miejscowościami oraz być może także śmierć czteroletniego syna sprawiła, że Hummel zaczął mieć trudności z organizacją pracy swojego warsztatu zatrudniającego, jak wynika z odkrytych w olkuskich organach inskrypcji, międzynarodowe grono pracowników. Zapewne dlatego pierwszy odbiór instrumentu w 1618 roku nie powiódł się. Po tym wydarzeniu Hummel przerywał jeszcze kilkakrotnie prace nad zakontraktowanymi organami, zmieniając przy tym miejsce pobytu. Sprawiło to, że zarówno parafia mariacka w Krakowie, jak i parafia olkuska, zdecydowały się na podjęcie prawnych kroków zmierzających do uporządkowania sytuacji. Po osobistej interwencji króla polskiego Zygmunta III Wazy organmistrza przebywającego wówczas w Lewoczy oskarżono o sprzeniewierzenie majątku kościelnego i wezwano do stawienia się przed sądem w Krakowie. Przytłoczony brzemieniem odpowiedzialności Hummel umiera, prawdopodobnie w wyniku samobójczego aktu, w Lewoczy w 1630 roku. Lewoccy, krakowscy i olkuscy zleceniodawcy Hummla znaleźli się więc w podobnej sytuacji i zmuszeni byli znaleźć organmistrza, który podjąłby się ukończenia rozpoczętych dzieł. Osobą tą stał się Jerzy Nitrowski, późniejszy założyciel co najmniej trzypokoleniowej, renomowanej dynastii organmistrzowskiej, zaopatrującej w organy dużą część terytorium I Rzeczypospolitej w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku. Zachowane w Archiwum Narodowym w Krakowie dokumenty stanowiące fragmenty akt miasta Olkusza potwierdzają, że Jerzy Nitrowski, syn Stanisława Nitrowskiego z miejscowości Waralia (obecnie Spišské Podhradie k. Lewoczy), został wykształcony przez Hansa Hummla, w związku z czym wydawać się mógł najodpowiedniejszą do tego celu osobą. Nitrowski kształcił się pod kierunkiem Hummla już w Lewoczy, przy czym okres czeladniczy rozpoczął ok. 1624 roku i po 5 latach zakończył pełnym usamodzielnieniem się, następnie jeszcze przez rok pracował razem z Hummlem nad lewockim dziełem. Wspomniane olkuskie dokumenty wskazują, że Nitrowski w Olkuszu miał wykonać lub zainstalować 5 zamówionych ale nieukończonych rejestrów, pracować nad „pewnymi niegotowymi częściami” organów, oraz całość doprowadzić do należytej „harmonii”. Pozytywny odbiór prac Nitrowskiego w Olkuszu miał miejsce w 1631 roku, a ekspertem dokonującym odbioru był wspomniany już ks. Sebastian Zielonka. Ostatnich korekt Jerzy Nitrowski dokonywał jeszcze w 1633 roku. Wokół olkuskich organów Hummla i Nitrowskiego z pewnością istniało życie muzyczne, którego ślady udokumentowane są w zachowanych księgach rachunkowych fary olkuskiej.
Dalszy ciąg historii olkuskich organów znajdziesz na stronie Bazyliki św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu.
Organy Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego wróciły do bazyliki! – Przegląd Olkuski
Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego
Kultura Dostępna 2021
